Iedereen die iets creëert, wil dat beschermen. Niet alleen om invloed te houden op het werk, maar ook om zelf de vruchten van de arbeid te plukken. Daarvoor is het auteursrecht bedacht. Het is een recht om als enige het zelf gecreëerde werk te gebruiken en anderen dat gebruik te verbieden. In dit artikel bespreek ik hoe het auteursrecht ontstaat, wat het biedt en hoe je eraan kunt verdienen.
Ontstaan en duur van auteursrecht
Het auteursrecht op een werk ontstaat, in ieder geval binnen Europa, ‘van rechtswege,’ er is geen inschrijving vereist in een register. Zodra een auteur een tekst schrijft of een illustratie maakt, ontstaat dus het auteursrecht daarop. Wel moet het werk voldoende creatief zijn: het moet een ‘eigen intellectuele schepping van de maker’ zijn. Dat betekent dat de maker eigen keuzes heeft gemaakt en dat het niet is ontleend aan een ander werk. Het moet bovendien tastbaar zijn. Zo is een idee alleen niet beschermd, maar wel als dat is uitgewerkt in bijvoorbeeld een boek of een tekening. Teksten hebben vrijwel altijd auteursrecht, de maker kan namelijk vele keuzes maken bij het maken van een tekst.
Het auteursrecht blijft geldig tot zeventig jaar na de dood van de maker. Daarna komen werken in het publieke domein. Iedereen mag dan ook een nageschilderd werk van Rembrandt verkopen, maar niemand mag een boek van Michel Houellebecq zonder zijn toestemming publiceren.
Wat biedt het auteursrecht?
Het auteursrecht geeft een uitsluitend recht om het werk te gebruiken. Dat betekent dat anderen toestemming nodig hebben voordat ze het kunnen publiceren, te koop aanbieden, verkopen, op internet plaatsen of anderszins gebruiken. Dat gaat soms vrij ver: ook het bewaren van producten die zonder toestemming zijn gemaakt, is al inbreuk. De maker heeft ook het uitsluitende recht om het werk te bewerken, ook gewijzigde versies mogen dus niet. Het maakt niet uit of dat voor commerciële doeleinden is of niet, voor ieder (bewerkt) gebruik is toestemming nodig.
Dat betekent dat wie een tekst schrijft en daarbij een foto wil plaatsen, dus ook toestemming van de fotograaf nodig heeft. Er zijn wel enkele uitzonderingen. Zo mag een tekst wel zonder toestemming als citaat worden gebruikt, mits dat gebruik beperkt is en de maker wordt vermeld. Ook bestaan er uitzonderingen voor gebruik in de privésfeer en binnen het onderwijs. En als een exemplaar van een werk eenmaal met toestemming is verkocht, dan kan het binnen de Europese Unie verder worden verhandeld zonder dat daarvoor apart toestemming nodig is.
Wie krijgt het auteursrecht?
De rechthebbende is altijd in eerste instantie de maker van het werk. De schrijver heeft dus de auteursrechten op de tekst in het boek, de fotograaf op de foto. Het kan ingewikkeld worden als een werk door meer mensen is gemaakt. Neem een uitgegeven vertaald boek van het duo Nicci French, met een illustratie op de voorkant en de foto op de achterkant van de cover. Dan zijn er in ieder geval al vijf auteursrechthebbenden aan te wijzen. Het duo Nicci Gerrard en Sean French heeft samen de originele tekst gemaakt, dus zij hebben daarop een ondeelbaar gezamenlijk auteursrecht (dat zijn 1 en 2). De vertaler heeft het auteursrecht op (enkel) zijn vertaling, niemand mag de vertaling zonder zijn goedkeuring uitgeven (dat is 3). Dan zijn er nog de illustrator met het auteursrecht op de illustratie (4) en de fotograaf op zijn foto (5). En tot slot heeft de uitgever mogelijk nog het recht op de overige lay-out, zoals het lettertype, de plaats van de nummering, het papier etc. mits dat voldoet aan het vereiste van een ‘eigen intellectuele schepping van de maker.’ Ieder van die rechthebbenden kan een ander verbieden om zijn onderdeel na te maken.
Hoe kun je verdienen aan auteursrecht?
Het verbodsrecht geeft de auteur de mogelijkheid om te verdienen met zijn werk. De auteur kan dan kiezen om het auteursrecht om een exclusieve of niet-exclusieve licentie (een gebruiksrecht) te verlenen of om het recht geheel over te dragen in ruil voor een vergoeding. Een licentie is handig als de auteur de zeggenschap in eigen hand wil houden. Maar overdracht kan weer nodig zijn zodat de verkrijger het gemakkelijk kan handhaven tegen anderen. Zo zal een uitgever liever het recht overgedragen krijgen, zodat hij in één klap alle rechten van auteurs die aan een boek hebben bijgedragen kan handhaven en zodat hij niet steeds voor iedere nieuwe uitgave van alle partijen goedkeuring nodig heeft.
Tot slot
Tot slot is het auteursrecht voor veel creatievelingen méér dan slechts een financieel recht. Het is een manier om hun kind te beschermen. Toch wordt daar niet altijd even voorzichtig mee gedaan. Het is dan ook verstandig om bij iedere samenwerking ook afspraken te maken over het auteursrecht. Komt er een gezamenlijk auteursrecht of draagt de een het auteursrecht over aan de ander? Komt er een licentie of een overdracht van auteursrecht? En waarvoor is de licentie of de overdracht bedoeld, wat mag de verkrijger ermee doen? Zo kun je teleurstellingen achteraf voorkomen. En mocht je vragen hebben of een concrete situatie willen voorleggen, dan ben ik graag beschikbaar om mee te denken. Mijn gegevens staan hieronder.
Sophie van Everdingen
bureau Brandeis
Sophialaan 8
+31(0)20 7606505
+31(0)6 29051529
Sophie van Everdingen is advocaat bij bureau Brandeis. Ze procedeert en adviseert veel over contractuele kwesties en kwesties die te maken hebben met het intellectuele eigendom. Sophie heeft een voorliefde voor boeken, kunst, muziek en film en werkt veel voor de media- en entertainmentindustrie.
Bureau Brandeis is een jong advocatenkantoor te Amsterdam, opgericht in 2014. Met hun expertise van een diverse reeks aan rechtsgebieden en sectoren, heeft bureau Brandeis onder andere een unieke kennis aan media en entertainment zaken. Hans Bousie is een van de oprichters van het bureau, en is al meer dan 40 jaar actief in het gebied van media en entertainment.
Klik hier voor meer informatie over bureau Brandeis.